Είχα την μεγάλη χαρά και τιμή να ανταλλάξω δυο τρεις ανθρώπινες κουβέντες μέσω τηλεφώνου με τον διακεκριμένο καλλιτέχνη, Γιάννη Ζουγανέλη, για την συμμετοχή του στη παράσταση «Ο Μικρός Πρίγκηπας» που ανεβαίνει στο Θέατρο Αθήναιον, στις 20 Οκτωβρίου. Τον ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας για την ουσιαστική συζήτηση, για το μοίρασμα, για τη κατάθεση ψυχής!
Ο Μικρός Πρίγκηπας θεωρείται –δικαίως- ως ένα από τα πιο βαθυστόχαστα βιβλία που έχουν εκδοθεί. Θυμάστε πότε ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο;
Θυμάμαι, ναι, ήμουν στην έκτη τάξη του Δημοτικού. Είχαμε έναν εξαιρετικό δάσκαλο, ο οποίος μας πήγε και είδαμε τη παράσταση από μία πολύ καλή ομάδα ηθοποιών από Πανεπιστήμιο. Μου άλλαξε όλη τη σκέψη για το πώς μπορούμε να δραστηριοποιηθούμε εμείς τα παιδιά στη ζωή. Τότε, τα είδα όλα. Είδα πώς συνυπάρχει το θέατρο με όλες τις άλλες τέχνες, τη μουσική, τη γλυπτική, τη ζωγραφική. Κατανόησα απόλυτα, παρότι ήμουν έντεκα χρονών παιδάκι, τη μεγάλη σημασία της συγγραφής και ότι όλοι οι άνθρωποι -εν δυνάμει- έχουμε αυτή την ικανότητα. Όχι μόνο να γράφουμε, αλλά και να αντιλαμβανόμαστε τους συγγραφείς. Ο Εξυπερύ ήταν σαφέστατα επηρεασμένος από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, τη σκέψη, την αναγωγή των συναισθημάτων με τη γνώση. Το λέμε θέατρο για παιδιά, αλλά στην ουσία δεν υπάρχει παιδικό θέατρο. Οι νέοι ορισμοί έχουν πάει πίσω τη συνεννόηση. Τα παιδιά πρέπει να το υποστηρίξουν και για να το υποστηρίξουν πρέπει να συνοδευτούν από τους γονείς τους. Να επιλέξουν να ζήσουν κι αυτοί, χωρίς να παλιμπαιδίζουν, τη μεγάλη σημασία της παιδικότητας και πώς διατηρείται στα χρόνια η έννοια του «παίζω».
Πώς θα χαρακτηρίζατε την συνεργασία σας με τους συντελεστές;
Είναι όλοι πάρα πολύ καλοί στη δουλειά τους, σε αυτή τη παράσταση η ιδιομορφία είναι ότι συνυπάρχουν ηθοποιοί, βίντεο και κούκλες. Ο Νίκος Κορεξιανός, ένας ισορροπημένος και ευγενής άνθρωπος, έκανε μία ωραία δουλειά. Εγώ δούλεψα από μακριά, από την Αθήνα, ήμουν πολύ θετικός στη πρόταση. Όταν με πλησιάζουν άνθρωποι που δεν τους ξέρω, αναιρώ τη πιθανότητα ότι μπορεί να με εκθέσουν, γιατί έχει συμβεί αυτό στο παρελθόν, αλλά συμβάλλω για να μπορώ να υπάρξω. Με τους συγκεκριμένους ανθρώπους συνυπήρξαμε πολλές φορές σε επαφή τηλεφωνικώς, είναι ωραίοι άνθρωποι, ωραία παραγωγή, και τα κορίτσια που συμμετέχουν, η Άννα Μανιάν και η Ξένια Τσερέπη και συστήνω τη παράσταση. Την συστήνω. Δεν έχω κανένα κέρδος για αυτό, μπορώ να μιλάω ανοιχτά. Το θέατρο είναι ασκητικό, κανείς δεν κάνει θέατρο για να βγάλει χρήματα. Διότι, έτσι και αλλιώς, δεν βγαίνουν χρήματα πια από το θέατρο, για αυτό και είμαι λίγο πιο άνετος στο να μπορώ να τοποθετηθώ σε μία εποχή που όλα είναι τοξικά και που τα συμπλέγματα μας έχουν κορυφωθεί για να μπορούμε να κρίνουμε τον οποιοδήποτε και το οτιδήποτε.
Τι ρόλο διαδραματίζει ο «Γεωγράφος», ο χαρακτήρας έκπληξη που υποδύεστε, μέσω βίντεο, στην πλοκή του έργου; Υπήρξατε ποτέ «Γεωγράφος» στην προσωπική σας ζωή;
Είμαι 36 χρόνια στην καθηγεσία. Η γεωγραφία δεν είναι μόνο η καταγραφή του μήκους και του πλάτους, των συνόρων. Η γεωγραφία έχει να κάνει και με το πώς «γράφει» η γη στη ψυχή μας. Έχω αντιμετωπίσει στη ζωή μου γεωγραφία για να μπορώ να κάνω τους αποδέκτες μαθητές μου, να μπαίνουν μέσα στη γνώση χωρίς να τους υποδεικνύεται με αυταρχικό τρόπο και μία επιβολή που δεν έχει σχέση με τη παιδεία. Οπότε ναι, έχω υπάρξει. Πολλές φορές επικαλούμαι με γεωγραφικό τρόπο τη γνώση, τη φιλοσοφία, διότι η φιλοσοφία δεν ανήκει μόνο στους φιλόσοφους, ανήκει σε εμάς τους ίδιους, όλοι είμαστε φιλόσοφοι. Ούτως ή άλλως, «αντανάκλαση» είμαστε. Το θέατρο δεν είναι κάτι που γίνεται από καθέδρας. Αν δεν αντανακλάται το βίωμα στο θέατρο, τότε δεν υπάρχει θέατρο, πολλώ δε μάλλον στο θέατρο για παιδιά.
Πέρα από τον προαναφερθέντα ρόλο, έχετε αναλάβει και τη μουσική σύνθεση της παράστασης.
Βέβαια, τη μουσική σύνθεση, ενορχήστρωση, τα φτιάξαμε πολύ ωραία. Το κάναμε όσο μπορούσαμε μεγαλόπνοα, χωρίς να υπολογίσουμε τα χρήματα, διότι δυστυχώς η μουσική είναι μία τέχνη που κοστίζει. Θέλεις στούντιο, θέλεις μουσικούς, υπολογιστές, μίξη, μία τακτικότητα, χίλια δυο πράγματα. Πάντως, τα καταφέραμε, νομίζω πως θα το απολαύσουν τα παιδιά και οι γονείς.
Πολύς κόσμος θεωρεί πως, όταν πρόκειται για παιδική παράσταση, ο όγκος και οι απαιτήσεις της δουλειάς, είτε όσον αφορά στην υποκριτική είτε σε όλους τους άλλους τομείς, μειώνονται. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Όχι φυσικά. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Θα αναφέρω πολύ μεγάλους καλλιτέχνες που έχουν ασχοληθεί με τα παιδιά, όπως είναι ο Δημήτρης Ποταμίτης, που κάναμε ένα μεγάλο έργο της ζωής του από τον Αριστοφάνη, την Ξένια Καλογεροπούλου που έχει κάνει φοβερά πράγματα στο θέατρο για παιδιά, την Κάρμεν Ρουγγέρη, τον Θίασο 81, τα κρατικά ιδρύματα και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το οποίο είναι ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα στον κόσμο. Γενικά είναι πολύ σημαντικό και πολύ πιο δύσκολο διότι πρέπει όχι μόνο να συνθέσεις την έκφραση σου, αλλά και να παίξεις μαζί με τα παιδιά. Το θέατρο, από τη φύση του, είναι διαδραστική τέχνη, αλλά το θέατρο για παιδιά έχει ακόμα περισσότερη διάδραση. Οπότε, τα πράγματα δυσκολεύουν. Εκτός κι αν κάνεις καμία αρπαχτή, καμία βλακεία, που έχουν γίνει και πολλά τέτοια, με τη λογική του να πας να πάρεις το μεροκάματο. Αυτά είναι αντιδεοντολογικά, διότι, όταν τα επαγγέλματα μας δεν είναι λειτουργήματα, χάνουν την ισχύ τους.
Σε μία εποχή όπου τείνει να κυριαρχήσει ο ψηφιακός κόσμος, πόσο σημαντικό είναι τα παιδιά, από μικρή κιόλας ηλικία, να διδαχθούν την αξία του θεάτρου; Είναι ο Μικρός Πρίγκηπας το κατάλληλο έργο γι’ αυτό;
Ασφαλώς και είναι, διότι έχει την ευελιξία να διδάσκει χωρίς να υποδεικνύει και έτσι απαντώ και στο πρώτο σκέλος της ερώτησης. Όλα αφορούν τον τρόπο με τον οποίο καταπιάνεται ένα έργο, διότι έχω δει και μεγάλα έργα από θιάσους που κάνουν αρπαχτές και πραγματικά δεν μπορούσα να πιστέψω πώς πάει ο κόσμος και τους βλέπει. Αυτό ευτυχώς δεν ισχύει με τη συγκεκριμένη παραγωγή.
Οπότε, εφόσον πρόκειται για το πλέον ενδεικτικό έργο που αντιπαραβάλλει την αγνότητα της παιδικής σκέψης με την στενομυαλιά των ενήλικων ανθρώπων, γιατί πιστεύετε πως χάνουμε την σύνδεση με το παιδί που βρίσκεται μέσα μας;
Πιστεύω ότι τη χάνουμε επειδή ζούμε σε μία κοινωνία που μας θέλει συγκρινόμενους. Εγώ δεν πιστεύω στη σύγκριση, κάτι που είναι βασικό στοιχείο στην εκπαίδευση, η έλλειψη της σύγκρισης. Δεν είμαι καλύτερος από εσάς, ούτε χειρότερος φυσικά. Μπορεί, όμως, σε επίδοση να περάσω κάποιον άλλο άνθρωπο. Οι επιδόσεις έχουν γίνει μάζα και η μάζα ευνοεί τις εξουσίες που κατά το πλήθος, σε όλον τον κόσμο, είναι οπισθοδρομικές, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Δεν έχουμε πάρει τα μαθήματα μας, ούτε από τον φασισμό, ούτε από τον τρόπο που λειτούργησε το ανατολικό μπλοκ για την ανθρώπινη υπόσταση. Πρέπει να βρούμε την μοναδικότητα μας. Το λέω συνέχεια και έχω κάνει και έρευνα πάνω σε αυτό. Όπως είναι το αποτύπωμα μας, έτσι και η χημική μας σύσταση, άρα πάμε να συγκρίνουμε τι; Δεν υπάρχει στη Γη δύο ίδια φύλλα. Αλλά αυτή η κατάσταση βολεύει, για αυτό και χρησιμοποιούμε συνεχώς τη λέξη «μάζα» και τα παράγωγα της, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, Μεταφοράς, μαζικά κινήματα κ.α. Δεν αλλάζουμε. Αναπαράγουμε τα ίδια και τα ίδια. Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα και στην εκπαίδευση, η αυστηρότητα μπερδεύεται πλέον με το μάλωμα. Δεν υπάρχει παιδεία χωρίς αυστηρότητα. Επειδή τα παιδιά, τα παιδιά μας, είναι το μέλλον, πρέπει να τα φροντίσουμε για να υπάρχει συνέχεια στη ζωή.
Πού σας βρίσκουμε αυτή τη περίοδο;
Παίζουμε στο Παλλάς έως τις 20 Οκτωβρίου για τα 100 χρόνια του Μίμη Πλέσσα, το ετοιμάζαμε εδώ και έναν μήνα. Σήμερα (12/10) είναι τα γενέθλια του, θα ερχόταν μάλιστα και στο θέατρο. Δυστυχώς, τον πρόλαβε ο θάνατος. Ο θάνατος που όλοι μας πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μας περιμένει. Αν γίνει αυτό, θα γίνουμε καλύτερη στην καθημερινότητα μας. Για να επανέλθω, είναι μία πολύ ωραία παράσταση, συμμετοχική, σκηνοθέτης είναι ο Γιώργος Βάλαρης, το Παλλάς είναι ένα θέατρο που επιτρέπει να έχεις καλό ήχο. Ήδη έχουμε κάνει δύο παραστάσεις, ο κόσμος ανταποκρίθηκε. Παράλληλα, εργαζόμαστε μαζί με τον πολύ αγαπημένο μου αδερφό -το λέω διότι έτσι τον νιώθω- Κώστα Τουρνά και θα παίζουμε τα Σάββατα, με τον τίτλο «Αχ Σάββατα» για όλα αυτά που νιώθουμε τα Σάββατα, από μικρά παιδιά μέχρι και σήμερα, στο Θέατρο Άλσος, στο Πεδίον του Άρεως, έναν ειλικρινά εξαιρετικό χώρο. Θέλω να πω κάτι. Ζούμε σε μία εποχή που δεν κοιτάμε στο βάθος των καλλιτεχνών, είχα πει κάποτε σε μία εκπομπή ότι ήμουν υποψήφιος για Βραβείο Γκράμι, πριν δύο χρόνια με την οργανική μουσική μου στην Αμερική και όλοι γελούσαν νομίζοντας ότι έκανα πλάκα, έλεγαν «Κοίτα ο Ζουγανέλης τι φυσικά που τα λέει». Αναγκάστηκα να βγάλω αποδεικτικά στοιχεία, εφημερίδες. Υπάρχει μία παραχάραξη. Όλοι μιλάνε για τον εαυτό τους, ακόμα και στον χώρο μου. Άκουσα επικήδειους στον αγαπημένο μου, εδώ και 50 χρόνια, Μίμη Πλέσσα, όπου οι άνθρωποι μιλούσαν για τον εαυτό τους. Τι να πω. Ίσως κάποια μέρα αλλάξουμε.
Συνέντευξη: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΡΤΣΙΔΗΣ
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: "Ο μικρός Πρίγκιπας" - Μία παιδική θεατρική παράσταση με γιγαντόκουκλες στο Κινηματοθέατρο Αθήναιον
