Ο Άνθιμος Κατιρτζόγλου, δίνοντας κάθε χρόνο το θεατρικό «παρών» στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης, φέτος επέστρεψε στο Θέατρο Σοφούλη με την παράσταση «Τα Γενέθλια», ένα έργο δικής του έμπνευσης και σκηνοθεσίας. Ένα κείμενο που εναλλάσσει την κωμωδία και το δράμα, κάτι που σχεδόν πάντοτε συνηθίζει να χρησιμοποιεί ο Άνθιμος στα έργα του, το οποίο υπόσχεται ανατροπές, γέλιο και κλάμα αντάμα, αλλά και την πάντοτε απαραίτητη τροφή για σκέψη για όλα εκείνα που μας απασχολούν, όταν καταπιανόμαστε με τις κάθε είδους ανθρώπινες σχέσεις.
Γιατί, λοιπόν, «Τα Γενέθλια»; Τι σας παρακίνησε να γράψετε ένα θεατρικό έργο γύρω από ένα πάρτι γενεθλίων, αλλά και τις κρυφές αλήθειες που έρχονται στην επιφάνεια; Υπάρχει κάποιο προσωπικό βίωμα που να σας έδωσε το ερέθισμα;
Σε όλα τα έργα μου δέχομαι επιρροές από προσωπικά βιώματα, όχι μόνο από τη δική μου ζωή, αλλά και από το γενικότερο περιβάλλον, από έναν φίλο, από συζητήσεις μέσα στην παρέα. Εμπνέομαι από αυτά και δημιουργώ ένα έργο. Έτσι ακριβώς έγιναν και «Τα Γενέθλια». Μία φίλη μου έδωσε το έναυσμα, η οποία έκλεισε τα πενήντα της χρόνια και μιλούσε για το τι θα γινόταν από τότε και στο εξής στη ζωή της, τι θα έκανε μίας και ο χρόνος της περνούσε και έβλεπε ότι δεν είχε πραγματοποιήσει κάποια πράγματα που ενδεχομένως ήθελε. Μου κάνει αίσθηση αυτή η διαφορά των ανθρώπων νεαρής ηλικίας που χαίρονται όταν έχουν γενέθλια. Είναι μία από τις ωραιότερες στιγμές του χρόνου τους. Όμως, όσο μεγαλώνουμε, σκεφτόμαστε διαφορετικά. Μπαίνουμε στην διαδικασία να κάνουμε έναν υπολογισμό για το τι έχουμε κατορθώσει τόσα χρόνια και να δούμε τι μας μένει και τι μπορούμε να κάνουμε στα χρόνια που μας απομένουν. Όλα αυτά διαχωρίζουν κάποιες σκέψεις στην φωτεινή και στην σκοτεινή πλευρά της ίδιας της ζωής μας.
Ποιο είναι το κεντρικό πρόσωπο του έργου και ποιο εμπόδιο καλείται να ξεπεράσει;
Η κεντρική ηρωίδα του έργου βρίσκεται στην σκοτεινή πλευρά, αντιμετωπίζει τα πράγματα πολύ απαισιόδοξα, νιώθει ότι φτάνει προς το τέλος της ζωής της και δεν έχει καταφέρει τίποτα, τα βάζει με τον εαυτό της. Εκείνη την δεδομένη στιγμή βρίσκεται μία καλή φίλη, η οποία είναι σημαντικό πρόσωπο και για αυτήν αλλά και για το έργο, και προσπαθεί να την πείσει πως ωφελεί πολύ παραπάνω να βλέπουμε την φωτεινή μεριά της ζωής, με αισιοδοξία. Για αυτόν τον λόγο, της ετοιμάζει ένα πάρτι έκπληξη στα γενέθλια της. Αυτό το πάρτι έχει πολύ ξεχωριστούς καλεσμένους για την ζωή της, με έναν από αυτούς να είναι και ο πρώην σύντροφος της. Πρόκειται για μία κωμωδία με διάφορες απρόσμενες εξελίξεις.
Ποιες είναι οι προκλήσεις για έναν συγγραφέα του οποίου τα έργα χαρακτηρίζονται από την εναλλαγή του κωμικού προς το δραματικό στοιχείο και αντίστροφα;
Είναι πολύ δύσκολο να παίζει κανείς σε δύο «ταμπλό», καμία φορά και σε τρία, εφόσον κάποια παλαιότερα έργα μου εναλλάσσουν την κωμωδία, το δράμα, αλλά και το μυστήριο. Χρησιμοποιώ συχνά την μαύρη κωμωδία, στο νέο μου έργο ελάχιστα, έως και καθόλου. Είναι μια σουρεαλιστική κωμωδία, η οποία έχει ανατροπές που οδηγούν σε κωμικές και δραματικές καταστάσεις. Είναι δύσκολο να συμβεί αυτό, πρέπει να διατηρηθεί μία ισορροπία ούτως ώστε ο κόσμος να μπορέσει να ταυτιστεί με κάποια πράγματα. Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις τον κόσμο να γελάσει και μετά από πέντε λεπτά να συγκινηθεί, με όλο αυτό το διαρκές πάρε δώσε να υπάρχει σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του έργου. Πάντα παίρνω τα ρίσκα μου, μιας και αυτό είναι μεγάλο ρίσκο. Άλλο είναι να δεις μία «καθαρή κωμωδία» μιάμιση ώρα, άλλο ένα «καθαρό» δράμα, και εντελώς άλλο αυτή την εναλλαγή που έχω εγώ στα έργα μου. Μου αρέσει πολύ αυτό το είδος, διότι πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έρχονται στο θέατρο δεν το βαριούνται, βρίσκονται σε μία κατάσταση όπου, εκεί που είναι έτοιμοι να συγκινηθούν, αλλάζει το έργο και γελάνε με την ψυχή τους. Είναι όπως και η καθημερινότητά μας. Μπορεί να σηκωθούμε το πρωί, να έχουμε τρεξίματα, δουλειές και άγχος, ξαφνικά να σηκώσουμε το τηλέφωνο και να δούμε κάτι να γελάσουμε, αλλά αργότερα να αντιληφθούμε κάτι άσχημο και να λυπηθούμε. Έτσι ακριβώς είναι και το έργο.
Διατηρείται η αρχική συγγραφική μορφή ή υπόκειται σε τροποποιήσεις κατά την πάροδο του χρόνου και των προβών;
Από το κομμάτι της συγγραφής μέχρι και την παρουσίαση του κειμένου στο κοινό, υπάρχει μία τρομερή και σημαντική εξέλιξη. Το κείμενο είναι ένα κομμάτι χαρτί. Από εκεί και πέρα, εξελίσσεται μέσα από τις πρόβες, την υποκριτική των ηθοποιών, τα φώτα, την μουσική, το σκηνικό και όλα τα συμπαρομαρτούντα, πριν δοθεί στον θεατή. Είναι σπουδαίο να βλέπεις ένα θεατρικό «χαρτί» να αποκτά σάρκα και οστά.
Υπήρχε κάποιο μέρος του συγκεκριμένου έργου που να μην απέκτησε την τελική σάρκα και οστά, όπως είχατε οραματιστεί;
Όχι, πήγαν όλα ρολόϊ. Πήγαν όλα πολύ καλά στην εξέλιξη τους. Αναποδιές και στραβά πάντα θα υπάρχουν σε όλους. Όταν ένα έργο ετοιμάζεται από το καλοκαίρι για να παρουσιαστεί τέλη Φεβρουαρίου, σαφέστατα θα υπάρξουν και περίεργες καταστάσεις, να μην βγαίνουν ορισμένα πράγματα στις πρόβες και τα συναφή. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ήθελα.
Ως συγγραφέας, τι είναι αυτό που σας βάζει σε σκέψη, όταν καλείστε να βάλετε δύο χαρακτήρες να υπερπηδήσουν ένα εμπόδιο, εφόσον έχουν έρθει σε ρήξη; Πρόκειται για τον εγωισμό τους ή για μία έλλειψη συνειδητοποίησης της ίδιας τους της θνητότητας;
Πιστεύω πως αυτό έχει να κάνει καθαρά με το εκάστοτε έργο, διαφέρει από έργο σε έργο. Δεν έχω κάποια συγκεκριμένη «συνταγή» για να μπορώ να απαντήσω. Ανάλογα με τους χαρακτήρες και πώς εξελίσσω εγώ το έργο. Στα περισσότερα έργα μου, συνήθως έχω ένα ζευγάρι, το οποίο είναι άκρως αντίθετο, διότι αυτό συμβαίνει και στη ζωή μας. Υπάρχουν ζευγάρια που υπεραγαπιούνται, αλλά είναι άκρως αντίθετοι ό ένας από τον άλλον. Καμιά φορά «κρύβουν» την αγάπη τους και βγάζουν έναν «κόντρα» χαρακτήρα πάνω στην σκηνή. Μερικές φορές, κατά την διάρκεια των προβών, αλλάζουν ορισμένα πράγματα από αυτά που αρχικώς ήταν γραμμένα στο κείμενο. Εξαρτάται και από τι θα μου βγάλουν οι ίδιοι ηθοποιοί πάνω στην πρόβα. Ένας ηθοποιός δεν είναι ρομπότ. Μπορεί ακόμα και το κείμενο κάποια στιγμή, σε κάποιες λεπτομέρειες, να το αλλάξει η ίδια η προσωπικότητα του κάθε ηθοποιού.
Οπότε, είναι προτιμότερο να υπάρχει ένας συγκερασμός δύο σκέψεων, ο ηθοποιός και ο σκηνοθέτης να ρίξουν στο τραπέζι ιδέες για να αποκτήσει μία τελική μορφή ο χαρακτήρας.
Πολύ σωστά. Έτσι λειτουργώ στα έργα μου. Φυσικά και θέλω όλοι οι ηθοποιοί να ακολουθούν το έργο, το ίδιο το κείμενο και την σκηνοθεσία, αλλά σίγουρα αφήνω χώρο στον ηθοποιό για να μπορέσει να δώσει τον δικό του χαρακτήρα έτσι όπως αντιλαμβάνεται εκείνος τον ρόλο του. Αν αποκλίνει πολύ, τότε εννοείται πως θα υπάρξει μία συζήτηση, αλλά αν η απόκλιση είναι μικρή, τότε όχι μόνο την ακούω και την σέβομαι, αλλά πολλές φορές πηγαίνω με την μεριά του ηθοποιού. Αντιλαμβάνεται τον ρόλο του όπως τον έφτιαξε και συχνά έχει δίκιο για κάποια πράγματα. Πάντοτε λέω ότι ένας σκηνοθέτης, όσο έμπειρος και να είναι, καλό είναι να έχει όλη την ομάδα δίπλα του για να υπάρξουν συζητήσεις πάνω στο έργο, εφόσον οι πολλές και βάσιμες απόψεις είναι μία καλή ευκαιρία να αναδιπλωθεί και ο ίδιος και να κοιτάξει κάποια πράγματα διαφορετικά.
Πέρα από το ενδεχόμενο ταλέντο που χαρακτηρίζει έναν ερμηνευτή επί σκηνής, είναι καταλυτικός ο ρόλος του κοστουμιού για να παρουσιαστεί ένας ρόλος στην ολότητα του;
Σίγουρα, παίζει και αυτό τον δικό του ρόλο. Σε ένα έργο που παίζεται ζωντανά, κάτι που δεν είναι κινηματογραφική ταινία για να διαλέξει ο σκηνοθέτης ποιο πλάνο θα δείξει στον θεατή, παίζει πολύ μεγάλο ρόλο. Στο θέατρο, από τα αριστερά μέχρι τα δεξιά της σκηνής, ο θεατής τα βλέπει όλα. Άρα, τα φώτα, το κοστούμι, η μουσική, το σκηνικό παίζουν ρόλο. Ο ηθοποιός μέσα από ένα κοστούμι αποκτά την ευκαιρία να βγάλει από μέσα του οτιδήποτε έχει πάνω στον ρόλο του, τον βοηθάει ιδιαίτερα.
Το συγκεκριμένο έργο καταπιάνεται με τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά και την αδυναμία των ανθρώπων να τις διαχειριστούν, προσπαθώντας να τις αποφύγουν. Συγγραφικά, πως αντιμετωπίζετε τον ανθρώπινο ψυχισμό σε συνθήκες έντασης και σκληρών αποκαλύψεων, εάν οι χαρακτήρες κληθούν να λογομαχήσουν;
Σε όλα μου τα έργα έχω τέτοιου είδους λογομαχίες. Μιας και συνδυάζω την κωμωδία και το δράμα, ενίοτε και το μυστήριο, προσπαθώ μέσα από το έργο, δίχως να ξέρω αν το καταφέρνω, να προβάλλω κοινωνικές πτυχές και μέσα από μία σχέση, αλλά γενικότερα και από την κοινωνία. Άλλες φορές με την δόση του χιούμορ, άλλες φορές πιο δραματικά. Μέσα από αυτά, προσπαθώ να περνάω και κάποια μηνύματα.
Χρησιμοποιώντας το δίπολο, τα δύο άκρα, θεωρείτε πως αναδεικνύεται έτσι μία μέση οδός;
Όχι απαραίτητα. Πολλές φορές μέσα από το έργο μου μπορεί να εκφράσω την προσωπική μου άποψη. Συχνά προσπαθώ να μεταφέρω στον κόσμο αυτό που έχω ακούσει κι εγώ σαν μέλος της κοινωνίας, να βάλω στο έργο μου και το άσπρο και το μαύρο για να διαλέξει ο κόσμος τι θέλει. Αυτό το κάνω σε πολλά επίπεδα. Όχι μόνο με την κοινωνία και τις σχέσεις. Σε παλαιότερα έργα μου είχα ασχοληθεί και με το κομμάτι της πολιτικής, με το κομμάτι της θρησκείας, βάζω και την μία πλευρά, αλλά και την άλλη στους χαρακτήρες. Από εκεί και πέρα, αφήνω τον κόσμο να διαλέξει και να ταυτιστεί, αν είναι σωστό το ένα ή το άλλο.
Υπάρχουν κάποια πρώιμα σχέδια για το επόμενο έργο;
Πάντοτε υπάρχουν σκέψεις, αλλά θα καταπιαστώ με ένα έργο μόνο όταν έρθει η ώρα του. Αν καταπιαστώ με κάτι, θέλω να αφιερώσω τον χρόνο μου και να το δω σοβαρά. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται την περίοδο κατά την οποία βρίσκεται σε εξέλιξη το τρέχον έργο μου. Όταν περάσει αυτό στάδιο και το έργο κάνει τον κύκλο του, τότε θα σκεφτώ ποιο θα είναι το επόμενο βήμα. Ακούω και αφουγκράζομαι διάφορες σκέψεις που μου εκφράζει ο κόσμος, αλλά τις κλειδώνω σε ένα ντουλαπάκι μέχρι να έρθει η κατάλληλη στιγμή.
Συνέντευξη: Βασίλης Τσερτσίδης
Για περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: "Τα Γενέθλια" του Άνθιμου Κατιρτζόγλου" στο Θέατρο Σοφούλη
